Berichten met het onderwerp: roadtrip

Het is Kerst in orthodoxe landen, en dus ook in Oekraïne.

Het jaar 2015 ziet er somber uit voor het land.  De economie is nagenoeg failliet en in het oosten woedt de oorlog voort. Op het eerste gezicht draait de rest van Oekraïne gewoon door, maar het geld wordt elke dag minder waard en het vertrouwen in de nieuwe leiders verdwijnt.

Ik maakte een roadtrip door het westen en midden van het land en stuitte onder meer op de begrafenis van een vrijwilliger die als soldaat naar het oosten was gegaan.

Luister hier de reportage, uitgezonden op Kerstavond, 6 januari 2014 in het VPRO Radio 1 programma Bureau Buitenland.

   

Taras was de beste vriend van Volodymyr Parasyuk, de Maidandemonstrant die in februari met een verbeten speech op het podium het akkoord tussen de oppositie en president Janoekovitsj opblies, waarna de laatste het land ontvluchtte.

Volodymyr - inmiddels parlementslid - was er nu ook, om te vertellen over zijn vriend Taras, die eind augustus omkwam bij het bloedbad van Ilovaisk. In de hitte van de strijd probeerde hij een gewonde kameraad te redden; pas weken later kon zijn verminkte lichaam van het slagveld worden gevist.......

    

   

Ik sloeg af vanwege Oleg. Maar omdat Tysmenytsia minder pittoresk bleek dan in zijn gedichten - ik zag geen breugeliaans zwanenmeertje, enkel ‘Sovjet’ en kitsch - leek terugkeren leek de beste optie.

Maar een Engel fluisterde ‘хутро’ in m’n oor, en plots vielen me de schellen van de ogen. Overal reclameborden. Tysmenytsia = хутро = bont. Sinds de mensen zich heugen kunnen, maken ze hier bontjassen. ‘Daar is de firma’, wees een vrouw met een kinderwagen trots.

Een week later leidde directeur Ivan ons rond tussen versgeschoten dierenhuiden, naaimachines, stickapparaten, paspoppen en bakken vol jassen van bever en mutsen van konijn.......

   

‘Het was een droom hè. Kom, zeg het me eerlijk - ik denk dat ik het hebben kan.’

‘Berezhany was een droom, Gekkie.’

‘Dank je. Ik wist het. Het witbesneeuwde landschap was veel te oud, mensen leven daar niet meer. Die heuvel is te stijl om op te bouwen, dat kan een kind zien. En ik weet best dat de nazi’s hier de mens wegvaagden, en dat de Sovjets de klus afmaakten - dat de overgeblevenen wegmoesten, de stadsfabrieken in.’

‘Klopt, Berezhany is de zoveelste luchtspiegeling van je....... 

   

‘De Kozakken kozen een leider - met tegenzin. Als hij na drie maanden niet al hun problemen had opgelost ging z’n kop eraf’, zei een Oekraïense schrijver me.

Maidan was slechts één oprisping van vrijheidsdrang van de Oekraïners, bedacht ik me in Vinnytsja, Midden-Oekraïne, waar president Porosjenko zijn chocolade-imperium stichtte. ‘Vraag het de strijders in het oosten. Niemand verwacht steun van de president’, sprak Dmitri minachtend; en hij ging door met geld inzamelen voor het leger. ‘Wij vechten voor onze vrijheid, niet voor de regering’, vertelden twee soldaten met verlof me in het nabijgelegen Lipovets....... 

   

Na uren gestaag voorbijtrekken hield het besneeuwde landschap halt. Er was niets dan de witte akker, die aan de einder geruisloos in de kosmos overging.
Ik sloeg het portier achter me dicht, en het jaagde me angst aan dat die droge klap onmiddellijk bevroor tot een ruwe ijsklomp en verkruimelde tot niets.
Pas toen de stilte was ingedaald, was ik in staat tot luisteren.
Ze kwinkeleerden, breekbaar maar scherp.
Piepkleine vogeltjes. Vorstvogeltjes. Ook hun gekwetter was als ingepakt, alsof er lijntjes omheen waren getekend zodat zij hun plaats zouden kennen in het onmetelijke wit. Ze dansten onzichtbaar vlak boven de diepbevroren grond.
Ik wist niet dat er vogeltjes bestonden die zingen in de sneeuw. Jij?
Zij moeten het diepe geheim van de aarde kennen, bedacht ik later pas, en ik denk dat zij dat bezingen - terwijl wij slechts zien als door een spiegel, in raadselen.

   

Misschien is de toekomst wel te mooi om aan het licht gebracht te worden, dacht ik in Kamjanets-Podilsky.

Eerst viel de elektriciteit uit. Niet ongebruikelijk in deze barre oorlogstijden, en dus zat er een zekere routine in de manier waarop de waard zijn gasten kaarsen bracht. Ik denk dat het al nacht was toen de verlichting weer aanfloepte, en de koninklijke torens helverlicht werden, hoewel er geen bezoeker was om het vast te leggen.

Om vier uur ’s nachts kwam de mist opzetten; de eerste keer dat de paniek in me opwelde, want ik wist dat het kasteel enkele uren later onzichtbaar zou zijn geworden.

En zo geschiedde. Tevergeefs betaalde ik de brugwachter tien grivna. De teleurstelling aan de overkant was kort en koud. Nog eens tien grivna verder verdween de stad voorgoed in de mist, de toekomst werd vermoedelijk ergens in een gulden kistje onder de grond begraven.

Schatgravers zijn we, en als we op weg zijn gaan we altijd vooruit - nooit terug.

   

Ruim honderd jaar geleden lag het West-Oekraïense stadje Kolomyja in Galicië, de meest oostelijke provincie van het Weense keizerrijk. ‘Een gouden bezetting’, noemt stadsgids Mykola die periode, terwijl hij op de Weense gevels wijst. Kolomyja was een multicultureel stadje: joden, Polen en Oekraïners woonden naast elkaar.

Na de Tweede Wereldoorlog - toen de joden waren uitgemoord en de Polen werden verbannen - kwam Kolomyja in de Sovjet-Unie te liggen. Maar de oude Europese identiteit zorgde ervoor dat de burgers van Kolomyja al in 1989 het Leninbeeld omver wierpen, nog voordat ook dit wereldrijk ineenzeeg - ‘de eerste revolutie’, noemt aardrijkskundeleraar Mykola die gebeurtenis.

De tweede revolutie was de Maidanopstand, waar Mykola aan deelnam. ‘Maidan’ verspreidde het Oekraïense patriottisme naar het oosten, en in navolging van Kolomyja verdween ook daar Leninbeeld na Leninbeeld van de pleinen.

Een tijdje geleden leidde Mykola een joodse man rond in Kolomyja, die zich als kind verscholen had in een kelder voor de nazi’s. ‘We begrepen elkaar. Verbanning en moord, dat is ook ons verhaal’, zegt Mykola, wiens moeder geboren werd nabij Przemyśl, waar de Oekraïners door de Polen en de Sovjets uit werden gebannen.

Kolomyja is Europa, vanwege de erfenis van culturele rijkdom en etnisch geweld. Oekraïners weten dat beter dan wij, en kunnen ons er honderduit over vertellen.

   

Tegenover de overdekte markt aan de Prospekt in Lviv deelt Daniël de lakens uit. Ik vrees hem zeer, elk ogenblik dat ik aan zijn voeten wacht op mijn afspraak.

Koning Daniël was de machtige koning die aan het begin van de dertiende eeuw vanuit Halicz heerste over zijn enorme grondgebied - het huidige oosten van Polen en westen van Oekraïne. Zijn hele leven deed hij twee dingen tegelijkertijd: steden stichten en vechten tegen de Gouden Horde van de Mongolen en de Tataren. Zijn zoon Lev gaf hij een burcht ten geschenk, die uitgroeide tot de stad Lviv, de nieuwe hoofdstad van Galicië.

Het stadje Halicz is nu een onooglijk plaatsje. Een pleintje gevuld met oude bomen, een paar schamele winkeltjes en een grieks-katholieke kerk met maquette van hoe het ooit geweest moet zijn. Ook hier een standbeeld van de koning. De spoorbrug over de rivier verbindt nu als wandelbrug de twee delen van het stadje met elkaar.

Toch ademt de omgeving de majestueuze oudheid van Galicië. De afgeplatte hellingen, het machtige water, de rotsen en het bos, het diepe, besneeuwde bos, waar ergens een huisje staat waar het ruikt naar hout, waar je overnachten kunt.