'Helden sterven niet', was het motto van de Maidan-herdenking.
'Helden sterven wel. Ik heb ze zelf gezien. Ik was op hun begrafenis. En hun moeder huilde', schreef Sofia me uit Kyiv.
Ik beaamde het, ik was er zelf bij. O ja, en de helden liggen in het mortuarium. Bergen mensenvlees.

Helden.

'Helden worden zo genoemd, zodat niemand verantwoordelijkheid hoeft te nemen voor hun dood', zei Sofia me, toen de eerste oorlogsdoden vielen in het oosten. 'Helden zijn immers helden? Zij zijn bovenmenselijk, hebben gekozen zich op te offeren.'
Over die opmerking denk ik nog steeds na.
'Op de herdenking van de Hemelse Honderd werd alleen maar gesproken over de Hemelse Honderd', schreef Sofia me vandaag. 'Naast me stonden helden die hun been verloren op Institutska straat. Over hen werd wijselijk gezwegen, want zij konden de vraag stellen wie verantwoordelijk was voor hun leed.'

Helden sterven wel, en er zijn schuldigen. Zij die de trekker overhaalden, en de opdracht gaven daartoe.
Zij roken nu ergens een peukje, verlicht, ontslagen van hun edele plicht.