De revolutie in Oekraïne is achter de rug, maar het echte werk begint nu pas. Het corrupte systeem staat nog overeind en het land kampt met verouderde wetten. Een groep jonge democraten werkt aan de reanimatie van het land.

Michiel Driebergen

KIEV “Democratie opbouwen is hard werken”, zegt Hanna Hopko. Ze wijst om zich heen in haar nog wat karig ingerichte kantoor. “Dit is de kraamkamer van het nieuwe Oekraïne. Hier proberen we de energie van de revolutie om te buigen in effectieve hervormingen. En we hebben haast.”

Vlak na de omwenteling in februari stelde Hopko een groep van honderdvijftig jonge activisten en deskundigen samen in het burgerinitiatief “Reanimatiepakket van hervormingen”.  Zij slaagde erin hen te huisvesten in het parlement en binnen de ministeries. Met nieuwe wetten en hervormingsvoorstellen willen zij Oekraïne ombouwen tot een echte democratie.

Elke week dat het parlement zittingen houdt, presenteert het team een lijst van vijf of zes wetsontwerpen die moeten worden goedgekeurd. Via Facebook en de verspreiding van folders roepen ze demonstranten op om voor de nieuwe wet te betogen. Tegelijkertijd lobbyen ze bij parlementsleden om voor te stemmen. Als de wet wordt aangenomen - in eerste en tweede ronde - moet hij ook echt worden uitgewerkt in de ministeries. Vervolgens moet een publieke campagne zorgen voor bekendmaking en bewustwording van de nieuwe wet.

Vandaag komt Hopko zegevierend haar kantoor binnen. “De wet wordt heroverwogen”, roept ze uitbundig tegen haar medewerkers. Het gaat om een maatregel die verplicht dat het eigendom van vastgoed geregistreerd wordt; voor Hopko een essentie van corruptiebestrijding. “Dit gaat niet alleen over landgoederen van oligarchen, zoals de residentie van voormalig president Janoekovitsj. Maar ook over de eigendommen van lokale bureaucraten als rechters en openbaar aanklagers. Met zulke wetten pak je corruptie bij de wortel aan.” Het succes wordt luidruchtig gevierd door haar piepjonge medewerkers, die allemaal T-shirts dragen met de tekst ‘Fuck corruption’.

De 32-jarige Hopko, voormalige activiste in de gezondheidszorg, is een echte bijter. Over de vastgoedwet legde ze onlangs in een televisieshow politica Joelia Timosjenko het vuur na aan de schenen. “Als u deze maatregel niet steunt, heeft de revolutie niets veranderd”, riep ze fel. Ze valt inmiddels ook internationaal op. Onlangs mocht ze de Amerikaanse vice-president Joe Biden rondleiden in de hoofdstad.
“Oekraïne is er nog lang niet. Sinds onze start in maart zijn er slechts zeven wetten aangenomen. Dat is veel te weinig. We zitten met een oude politieke elite. Zij zijn niet geïnteresseerd in de verandering van het systeem.”

Van binnenuit

En dus staan er nog elke dag betogers in Kiev, voor het kantoor van de openbaar aanklager of bij het parlementsgebouw. Luidkeels eisen ze dan het ontslag van een corrupte bestuurder of ingrijpen van politici. Deze ochtend betogen een paar honderd mensen bij het parlement voor een nieuwe kieswet. De sfeer is emotioneel. “Weg met de verraders!” schreeuwen de mensen. Als de menigte richting de deur opstoomt en agenten zich schrapzetten, grijpt Hanna Hopko de microfoon om tot kalmte te manen. “In een democratie praten we met elkaar!”

Het werk van Hanna Hopko is essentieel voor Oekraïne, zegt Halyna Jantsjenko. Ze is een van de leiders van de Democratische Alliantie, een nieuwe politieke beweging die de drijvende kracht vormt achter de demonstraties. “Het Reanimatiepakket vecht deze week voor een verandering van de kiesregels. Daarmee moet openbaar worden wie de campagne van parlementariërs betaalt. Zo voorkomen we dat oligarchen hun greep op de politiek houden door hun stromannen neer te zetten.”

Naast nieuwe wetten heeft Oekraïne belang bij een nieuwe partijcultuur, zegt Jantsjenko. “Wij willen de politiek van binnenuit hervormen”. De Democratische Alliantie bestaat al twintig jaar als activistische organisatie en liet zich vier jaar geleden registreren als politieke partij. Tijdens de verkiezingen van vorige maand haalden de democraten twee zetels in de gemeenteraad van Kiev, waarvan Jantsjenko er een bezet. De partij wil straks ook meedoen aan de parlementsverkiezingen, die vermoedelijk worden gehouden in oktober.

De partij is “nog maar net geboren”, zoals Jantsjenko het uitdrukt, en ziet zichzelf voorlopig als luis in de pels. Na de afgelopen verkiezingen wist de voormalige oppositiepartij UDAR van de nieuwe Kievse burgemeester Klitsjko tweederde van de zetels binnen te slepen. Zo’n absolute meerderheid is een recept voor vriendjespolitiek, zegt Jantsjenko. “In naam is de partij niet corrupt, maar ze hebben nu de macht om nieuwe directeuren van allerlei instituties benoemen. Dat gaat geheid mis.”

Jantsjenko heeft deze week al zes plenaire vergaderingen gehad over de nieuwe functies in het stadsbestuur. Haar partij wil de voorzitter van de budgetcommissie leveren. “Dat is de meest corrupte post van de stad; daar is immers veel geld te verdelen.” In de paar weken dat ze in de gemeenteraad zit heeft Jantsjenko het systeem beter leren begrijpen. “Opeens heb je invloed en zit je op een machtige plek, in een systeem waarin het gemakkelijk is te graaien - want iedereen doet het. Aan die verleidingen zullen wij moeten weerstaan.”

Zelf doen

“We moeten het debacle van 2005 voorkomen”, benadrukt Hanna Hopko. Na de Oranje Revolutie van eind 2004 koos het volk een nieuwe president, maar ging men vervolgens naar huis zonder nog een vinger uit te steken. Het kwam niet tot hervormingen en de regering viel uit elkaar.
De huidige democratische beweging in Oekraïne bestaat uit menen van begin dertig; mensen die te jong zijn om gebukt te hebben onder het communisme, maar oud genoeg om te weten wat er mis ging na de Oranje Revolutie. Daarbij hebben zowel Hopko als Jantsjenko kinderen, die ze niet willen laten opgroeien in een corrupt land.

Het verschil met 2005 is dat er nu een kritische massa op de been die betrokken wil blijven, legt Hopko uit. “Zonder de ‘zelfverdedigingsgroepen’ van Euromaidan zou het niet lukken er nieuwe wetten door te krijgen. Vorige week stonden we met zeshonderd activisten voor het parlement vanwege een wet op justitiehervormingen. Ze hoefden alleen maar te dreigen autobanden in de fik te steken, en we kregen al toezeggingen.”

Hopko ziet het gevaar in van ‘eigen rechter spelen’ van de revolutionaire beweging. “Uiteindelijk is het de taak van het maatschappelijk middenveld om de agenda te zetten, de kwaliteit van ministers en bestuurders te controleren. Maar vergeet niet dat deze demonstranten de afgelopen maanden getraumatiseerd zijn geraakt door een bloedige revolutie. Zij willen doorpakken.”

Op steun van de internationale gemeenschap rekenen beide dames niet. “We moeten het alleen doen. Europa heeft de Oekraïense revolutie niet begrepen”, zegt Hopko fel. “Men dacht dat het ging om lidmaatschap van de Europese Unie. Maar Oekraïners willen hun eigen land opbouwen.”
Hopko hekelt ook het IMF, dat naar haar mening veel te hoge eisen stelt aan Oekraïne. “Oekraïne ligt aan het infuus van buitenlands geld. Het IMF eist geen deugdelijke rapporten in ruil voor hun financiële steun. Logisch dat het geld vervolgens verdwijnt. Daarmee wordt de corruptie in stand gehouden en wordt het failliet van het land slechts uitgesteld. Oekraïne heeft meer aan maatregelen om het midden- en kleinbedrijf te stimuleren.”

“Onze beweging bestaat uit hoogopgeleide mensen”, zegt Jantsjenko. “Wij spreken meerdere talen spreken en hebben de mogelijkheid om te vertrekken naar het buitenland. Maar wij zijn patriotten en we blijven. Als wij vertrekken, zal niemand het doen.”

KADER – Interview

Frank Visser is internationaal secretaris van de politieke jongerenorganisatie van het CDA. Als bestuurslid van de Europese Volkspartij in het Europese parlement bezoekt hij Oekraïne regelmatig.

Kunnen Oekraïners het nu zelf?
“Er zit verbluffend veel energie achter de democratische beweging in Oekraïne. Ik begrijp dat ze het zelf willen doen, nu veel Oekraïners diep teleurgesteld zijn over Europa; de sancties tegen eerder Janoekovitsj en nu Rusland komen telkens laat en na veel overleg. Maar Oekraïne kan het niet alleen. Het land is niet in staat het financieel te bolwerken. Daarnaast ontbreekt de bestuurderskracht om eenheid te brengen in het land. Hoeveel goede wil ook, het huidige kabinet is niet capabel.”

Op welke manier zou Nederland kunnen helpen?
“Door te investeren in het opleiden van politici. Momenteel hebben jonge Oekraïners de mogelijkheid een maand stage te lopen in Brussel. Daar maken de leden van de Democratische Alliantie gebruik van. Maar Nederland zou zelf een studieprogramma moeten opzetten, zodat deze mensen kunnen zien hoe het in ons land gaat. Democratie bouwen is een heel langzaam proces. Mensen moeten leren de dialoog met elkaar aangaan, in plaats van de weg van het eigen gelijk bewandelen. Daar is expertise voor nodig.”

Wat is essentieel bij de opbouw van een democratie?
“Burgerschap. En een goed functionerende middenklasse. Het maatschappelijk middenveld moet opgebouwd worden, zodat mensen na gaan denken over zaken als werknemersrechten en de rechtsstaat. De Oranje Revolutie van 2004 betekende slechts een machtsverschuiving van de ene naar de andere partij. Belangrijke debatten werden niet gevoerd. En dus kon Janoekovitsj de macht overnemen.”

Wat als het mislukt?
“Daarvoor waarschuw ik nu veel in Brussel. Als Oekraïne nu niet ten positieve verandert, loopt het nog gruwelijker uit de hand. Het land heeft zelf de eerste verantwoordelijkheid, maar Europa heeft een verplichting: wij hebben immers altijd de mond vol over vrede en veiligheid. In Brussel gaat het na de Europese verkiezingen vooral over de poppetjes. Dat leidt de aandacht af van de grote problemen op het eigen continent. Jammer genoeg lopen ook in Nederland de budgetten voor democratiebevordering terug.”